Phức cảm Oedipus (Oedipus Complex)

Phức cảm Lưỡi rắn, còn được gọi là Phức cảm Oedipus, là thuật ngữ mà Sigmund Freud đã sử dụng trong lý thuyết giai đoạn phát triển tâm sinh lí để mô tả cảm giác ham muốn của một đứa trẻ đối với cha mẹ khác giới và cảm giác ghen tỵ và tức giận đối với cha mẹ cùng giới. Một cậu bé sẽ cảm thấy anh ta đang tranh giành với cha để chiếm đoạt mẹ, trong khi đó, một bé gái sẽ cảm thấy mình đang tranh cãi với mẹ để giành được tình yêu của cha. Theo Freud, trẻ em coi cha hoặc mẹ cùng giới là kẻ địch cần phải chiến đấu để thu hút sự chú ý và tình cảm của cha mẹ khác giới.

Nguồn gốc của Phức cảm Oedipus

Freud lần đầu tiên giới thiệu khái niệm Phức cảm Oedipus trong cuốn sách “Giải mộng” năm 1899, tuy nhiên, ông chỉ chính thức sử dụng thuật ngữ này từ năm 1910. Khái niệm này trở thành một phần quan trọng trong việc xây dựng lý thuyết về giai đoạn phát triển tâm sinh lí tính dục của ông.

Freud đặt tên cho phức cảm này dựa trên một nhân vật trong vở kịch Oedipus Rex của nhà viết kịch Sophocles, người đã vô tình giết cha và lấy mẹ làm vợ.

Trong thần thoại Hy Lạp, Oedipus bị bỏ rơi ngay từ khi sinh ra và không biết cha mẹ của mình là ai. Chỉ khi ông giết cha và lấy mẹ làm vợ, ông mới biết được sự thật về thân thế.

Phức cảm Oedipus tác động như thế nào?

Trong lý thuyết tâm lý phân tâm, phức cảm Oedipus là mong muốn cảm xúc tình dục với cha hoặc mẹ khác giới, đặc biệt là mong muốn của con trai với mẹ. Mong muốn này bị kìm nén, không nhận thức và không kiểm soát, nhưng Freud cho rằng nó vẫn ảnh hưởng đến hành vi của trẻ và đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển.

Freud cho rằng phức cảm Oedipus đóng vai trò quan trọng trong giai đoạn hình thành vùng huyệt sinh dục. Ông cũng tin rằng để hoàn thành thành công giai đoạn này, trẻ em phải hiểu và hòa hợp với cha hoặc mẹ cùng giới của mình, chỉ có như vậy trẻ em mới phát triển một bản sắc tình dục bình thường khi trưởng thành.

Theo Freud, cậu bé sẽ mong muốn sở hữu mẹ và thay thế cha, người được coi là đối thủ tranh giành tình yêu của mẹ.

Phức cảm Oedipus xuất hiện trong giai đoạn sinh dục giai đoạn, từ 3 đến 5 tuổi. Giai đoạn sinh dục là thời điểm quan trọng trong quá trình hình thành bản sắc tình dục của trẻ.

Trong suốt giai đoạn này, Freud cho rằng trẻ em phát triển một cảm giác thu hút với cha hoặc mẹ khác giới và phát triển sự căm thù với cha hoặc mẹ cùng giới.

Các dấu hiệu của phức cảm Oedipus

Vậy nếu có phức cảm Oedipus, điều gì sẽ hiện ra? Theo Freud, có một số hành vi của trẻ là kết quả của phức cảm này. Một số hành vi biểu thị của phức cảm Oedipus có thể là con trai thể hiện sự chiếm hữu với mẹ và nói với cha đừng ôm hôn mẹ. Con gái ở độ tuổi này có thể tuyên bố rằng khi trưởng thành sẽ kết hôn với cha.

Phức cảm Electra

Giai đoạn tương tự ở nhóm các em gái được gọi là Phức cảm Electra. Các em gái có cảm giác ham muốn với cha và ghen tỵ với mẹ. Thuật ngữ Phức cảm Electra được Carl Jung giới thiệu để mô tả cách biểu hiện phức cảm này ở các bé gái. Tuy nhiên, Freud cho rằng thuật ngữ Phức cảm Oedipus cũng được sử dụng cho cả con trai và con gái, mặc dù ông công nhận rằng trải nghiệm phức cảm này ở từng giới là khác nhau.

Freud cũng cho rằng khi phát hiện rằng mình không có dương vật, các em gái sẽ có cảm giác “thèm muốn” dương vật và phát triển sự oán trách với mẹ vì không “được trang bị đầy đủ”. Cuối cùng, sự oán trách này cũng nhường chỗ cho sự chấp nhận và thích ứng với mẹ, tạo điều kiện cho quá trình tiếp nhận những đặc điểm và tính chất từ mẹ của mình.

Freud cho rằng khi giải quyết xung đột này, cơ chế phòng vệ có tên gọi là “đồng nhất” xuất hiện. Đây là lúc siêu tôi (hay siêu ngã) được hình thành. Siêu tôi trở thành một lực lượng đạo đức nội tại, một sự tiếp nhận và hòa hợp với cha hoặc mẹ khác giới, từ đó kìm nén và kiểm soát những thôi thúc của bản năng và điều khiển hành vi của bản ngã theo tiêu chuẩn lý tưởng này.

Trong mỗi giai đoạn phát triển tâm sinh lí tính dục của Freud, trẻ phải đối mặt với một xung đột cần phải giải quyết để hình thành một nhân cách lành mạnh khi trưởng thành. Để phát triển thành người trưởng thành bình thường với một bản sắc nhân cách lành mạnh, trẻ em phải hiểu và hòa hợp với cha hoặc mẹ cùng giới để giải quyết xung đột ở giai đoạn sinh dục.

Vậy trẻ em phải làm gì để giải quyết phức cảm Oedipus? Theo quan điểm của Freud, mặc dù bản năng nguyên thủy của trẻ luôn thúc đẩy con trai xóa bỏ cha, nhưng nhận thức hiện thực biết rằng cha là một thế lực mạnh hơn rất nhiều. Con người, tức là bản ngã, nằm ở phần ý thức, là một phần của nhân cách, hiện diện để hòa hợp giữa thôi thúc của bản năng và yêu cầu của cuộc sống thực.

Freud cho rằng những cậu bé sau đó sẽ trải qua một cảm giác ông gọi là “nỗi sợ bị mất dương vật” – một sự sợ mất dương vật cả về mặt đen tối và cả về mặt tượng trưng. Ông tin rằng khi trẻ con nhận ra sự khác biệt về thể chất giữa nam và nữ, trẻ sẽ giả định rằng dương vật của phụ nữ đã bị lược bỏ và cha có thể cắt dương vật của mình như một hình phạt vì ham muốn mẹ.

Để giải quyết xung đột này, cơ chế phòng vệ có tên gọi là “đồng nhất” phát huy tác dụng. Chính lúc này, siêu tôi (hay siêu ngã) được hình thành. Siêu tôi trở thành một lực lượng đạo đức nội tại, một sự tiếp nhận và hòa hợp với cha, giúp kìm nén và kiểm soát thôi thúc của bản năng và điều khiển hành vi của bản ngã theo chuẩn mực lý tưởng.

Các yếu tố bên ngoài như quy chuẩn xã hội, giáo dục tôn giáo và những ảnh hưởng văn hóa khác giúp kìm nén phức cảm Oedipus.

Trong quá trình này, lương tâm của trẻ em xuất hiện, tức là một cảm giác tổng quát về đúng và sai. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, Freud cũng khẳng định rằng những cảm xúc bị kìm nén này có thể gây ra cảm giác tội lỗi vô thức. Mặc dù cảm giác này không thể lộ rõ bên ngoài, nhưng nó vẫn ảnh hưởng tà ác đến hành vi ý thức của cá nhân đó.

Nếu phức cảm Oedipus không được giải quyết

Vậy nếu phức cảm Oedipus không được giải quyết thành công, điều gì sẽ xảy ra? Khi xung đột ở các giai đoạn phát triển tâm sinh lí không được giải quyết, quá trình phát triển của trẻ em sẽ trì hoãn. Freud cho rằng, các cậu bé không giải quyết xung đột này một cách hiệu quả sẽ trở thành “chú mẹ” và các bé gái sẽ trở thành “chú cha”. Khi trưởng thành, những người này sẽ tìm kiếm mối quan hệ tình yêu với người giống hoặc tương tự cha mẹ khác giới của mình.

Tham khảo

Freud, S. The dissolution of the Oedipus complex. Standard Edition. 1924; 19: 172-179.

Freud, S. The Question of Lay Analysis, Standard Edition. 1926; 20: 183-250.

Freud, S. An Outline of Psychoanalysis, James Strachey Trans. New York: Norton; 1940.

Mitchell, SA & Black, M. Freud and Beyond: A History of Modern Psychoanalytic Thought. New York: Basic Books; 2016.

Hockenbury, DH & Hockenbury, SE. Tâm lý học. New York: Worth Publishers; 2012.

Nguồn: https://www.verywellmind.com/what-is-an-oedipal-complex-2795403

Như Trang.