Mật nhân – thảo dược chữa bách bệnh: Công dụng và cách sử dụng ra sao?

Mật nhân là một loại dược liệu được nghiên cứu để điều trị các bệnh lý về xương khớp, da liễu, hỗ trợ chức năng gan và tăng cường sinh lý nam giới. Cùng tìm hiểu về loại cây đa công dụng này, cách sử dụng và các thông tin liên quan trong bài viết dưới đây.

1. Mật nhân là cây gì?

Cây mật nhân có tên khoa học là Eurycoma Longifolia, thuộc họ Simaroubaceae, chi Eurycoma, còn được gọi là cây bá bệnh hoặc cây bách bệnh (do có khả năng chữa nhiều bệnh hiệu quả theo dân gian). Ngoài ra, cây còn có tên khác như cây mật nhơn, cây hậu phác nam.

Mật nhân là một loại cây bụi, có thân mảnh, lá kép, có khả năng sinh sống ở những vùng khô cằn, cao khoảng 2-8m.

Cây bách bệnh có hoa lưỡng tính, mọc thành cụm và có màu đỏ nâu. Cánh hoa mềm nhỏ, hoa và bao hoa được phủ lông và thường nở vào tháng 3-4 hàng năm. Quả mật nhân có hình trứng, hơi dẹt, có rãnh dọc, khi chín có màu vàng đỏ.

2. Phân bố

Cây mật nhân có phân bố chủ yếu ở vùng Đông Nam Á và Nam Á. Ở Việt Nam, loại thảo dược này phân bố rải rác ở các tỉnh vùng núi thấp (dưới 100m) và trung du trong các tỉnh Tây Nguyên và miền Trung. Cây có thể sinh sống dưới tán rừng nguyên sinh hoặc rừng thứ sinh do có khả năng chịu bóng.

3. Thành phần hóa học

Trong vỏ và gỗ của cây mật nhân, chúng ta đã chiết xuất được các chất như:

• Các hợp chất quassinoid có tác dụng diệt ký sinh trùng sốt rét plasmodium, falciparum đã kháng thuốc
• Các hợp chất triterpen loại tirucallan
• 3 quassinoid đã được phân lập từ rễ: eurycomanol, eurycomanol 2-0-b-D glucopyranosid và 13b, 18 0 dihydroeurycomanol
• Các alkaloid canthin – 6- on được phân lập từ vỏ và gỗ
• Các alkaloid carbolin
• Thành phần từ vỏ cây ở miền Đông Nam Bộ Việt Nam bao gồm euricomalacton và 2, 6 dimethoxybenzoquinon. Ngoài ra còn campestrol và b-sitosterol.

4. Mùi vị

Mật nhân có tính mát, vị đắng, tác dụng chính đến can và thận, tốt cho người bị khí huyết hư, gân xương đau nhức.

5. Thu hái và chế biến

Bộ phận của cây mật nhân trừ lá có thể sử dụng làm thuốc như thân, rễ, vỏ và quả. Các bộ phận này có thể được thu hái vào bất kỳ thời điểm nào trong năm. Sau khi thu hái, chúng được xay thành dạng bột mịn, bột thô, chiết xuất viên nang hoặc chiết xuất chất lỏng.

Quả mật nhân được rửa sạch và phơi khô để sử dụng trực tiếp. Rễ, thân cây và vỏ cây được cắt thành đoạn nhỏ, phơi khô hoặc sấy khô và bảo quản ở nhiệt độ mát, tránh ánh sáng và không khí trực tiếp.

6. Công dụng

Cây mật nhân (bách bệnh) có nhiều công dụng đã được y học cổ truyền và y học hiện đại nghiên cứu, và đã được chế biến thành nhiều loại thuốc điều trị bệnh. Cây mật nhân được định danh như sau:

• Cao chiết từ mật nhân có tác dụng kháng ký sinh trùng sốt rét trong thử nghiệm nuôi cấy in vitro.
• Tăng cường sinh lý và nội tiết tố sinh dục nam trong huyết thanh
• Có tác dụng lợi mật, không làm thay đổi thành phần của mật khi thử nghiệm trên chuột lang, tăng thải trừ BSP của gan thỏ so với nhóm không dùng mật nhân
• Chậm quá trình biến đổi gan chuột cống trắng do carbon tetraclorid gây ra
• Chữa ăn uống không tiêu, đầy bụng, tiêu chảy
• Chữa sốt rét, giải độc do uống nhiều rượu
• Chữa đau lưng do thấp, nhức mỏi tay chân
• Mật nhân chữa bệnh gout
• Trị bệnh chàm, ghẻ, mẩn ngứa

7. Mật nhân chữa bệnh gout hiệu quả hay không?

Theo nghiên cứu của Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học Quốc gia và Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ (ncbi.nlm.nih.gov), mật nhân giảm đáng kể nồng độ acid uric trong huyết thanh và huyết tương ở liều 100mg, 200mg và 400mg/kg trên chuột và chuột nhắt tăng acid uric, tăng tỷ lệ thanh thải acid uric và creatinin, đồng thời cải thiện tổn thương ở bệnh nhân bị thận.

Thảo dược này còn chứa chất quassinoid, được phân lập từ cây bách bệnh, có tác dụng ức chế sự hấp thụ urat trong tế bào.

Theo Đông y, mật nhơn có tính mát, tác dụng tới can thận, giúp điều trị chứng tê buồn chân tay, giảm sưng viêm tại khớp, từ đó giảm các cơn đau do gout cấp gây ra.

8. Các bài thuốc chữa bệnh từ mật nhân

8.1. Chữa đau nhức do gout

8.1.1. Mật nhân sắc nước uống

Bạn có thể sử dụng mật nhân để sắc nước uống đơn giản theo cách sau:

• 20g rễ mật nhân rửa sạch, sắc chung với 1,2 lít nước trên lửa nhỏ.
• Sắc cho đến khi chỉ còn 600ml, tắt bếp
• Chia nhỏ và uống hết trong ngày
• Nên uống nước còn nóng và dùng liên tục cho đến khi triệu chứng bệnh giảm đi.

8.1.2. Cây mật nhân ngâm rượu xoa bóp

Đối với tình trạng gout cấp khiến các khớp chân sưng tấy, đỏ, bạn có thể sử dụng rễ cây mật nhân để ngâm rượu.

• Dùng 40g rễ mật nhân phơi khô, thái mỏng và rưới vàng với 50g chuối hột phơi khô
• Trộn đều các nguyên liệu và ngâm cùng 200ml rượu trắng
• Ngâm trong vòng 5 ngày để sử dụng
• Khi các khớp tay chân sưng và đau, bạn có thể sử dụng rượu mật nhân xoa bóp nhẹ để giảm đau, cải thiện tình trạng bệnh gout.
• Bạn cũng có thể uống rượu, mỗi ngày từ 20-30ml.

8.1.3. Bột mật nhân pha uống

• Lấy vỏ thân và rễ của mật nhân phơi khô, rưới vàng và tán thành bột mịn
• Mỗi lần sử dụng lấy khoảng 10g bột pha với nước uống
• Nên sử dụng sau bữa ăn và dùng liên tục cho đến khi cơn đau thuyên giảm.

8.2. Bài thuốc cải thiện chức năng gan

Cách 1:

• Dùng 30g mật nhân sắc với 1 lít nước
• Sắc cho đến khi chỉ còn một nửa, tắt bếp
• Nên uống trong ngày khi nước còn ấm

Cách 2:

• Lấy 10g mật nhân, 70g cà gai leo, 30g diệp hạ châu sắc với 1 lít nước
• Sắc cho đến khi chỉ còn một nửa, tắt bếp
• Chia làm 3-4 lần sử dụng trong ngày, nên uống khi còn ấm

8.3. Mật nhân chữa đau bụng đi ngoài, ăn không tiêu, chướng bụng

• 50g mật nhân, 100g vỏ quýt, 100g hoắc hương, 100g củ bồ bồ, 100g dây mơ, 100g dây rơm, 100g cam thảo nam, 100g hậu phác, 50g củ sả, 50g củ gấu, 50g tiêu lốt
• Rửa sạch các nguyên liệu trên và phơi khô, tán thành bột mịn
• Mỗi lần sử dụng, lấy 12g bột pha với nước nóng để uống thay cho trà.

8.4. Mật nhân trị khí huyết kém, nóng trong người

• Lấy 6g rễ mật nhân, 12g đậu đen, 8g rau muống biển, 10g hà thủ ô, 8g dây gùi, 8g cỏ xước, 8g rễ ô môi, 8g tang chi, 2g dây ký ninh
• Sắc với lượng nước vừa đủ cho đến khi chỉ còn một nửa, tắt bếp
• Chia nhỏ và sử dụng hết trong ngày.

8.5. Hỗ trợ điều trị tiểu đường

• Sử dụng 20g mật nhân rửa sạch, thái mỏng, rưới vàng và sắc với nước
• Uống thay trà hàng ngày

8.6. Mật nhân giúp kích thích hệ tiêu hóa

• Sử dụng 20g rễ mật nhân, 10g quả chuối sứ khô được rang vàng
• Ngâm cùng 1 lít rượu trắng trong vòng 7 ngày
• Mỗi lần sử dụng 1 chén nhỏ khoảng 30ml, uống 3 lần vào buổi sáng, trưa và tối.

8.7. Chữa rối loạn kinh nguyệt, kinh nguyệt không đều

• Sử dụng 15g rễ mật nhân sắc với lượng nước vừa đủ
• Sắc cho đến khi chỉ còn một nửa, tắt bếp và chia nhỏ uống theo ngày
• Uống một thang, sử dụng liên tục trong 5-7 ngày.

8.8. Chữa tiêu chảy

• Quả mật nhân hãm hoặc sắc nước uống với lượng phù hợp
• Dùng trong 5-7 ngày để giảm triệu chứng tiêu chảy

8.9. Giúp tẩy giun, trị đầy hơi, khó tiêu, giải độc rượu

• Sắc rễ mật nhân với một ít nước cho đến khi cạn còn một nửa, tắt bếp
• Chia nhỏ và uống trong ngày, nên uống khi còn nóng

8.10. Bài thuốc cải thiện sinh lý nam giới

• Dùng 40g mật nhân, 50g nhân sâm và 50g linh chi đen
• Tán mịn tất cả các dược liệu và làm thành viên nang
• Sử dụng theo chỉ định của bác sĩ

8.11. Chữa chàm ghẻ, mẩn ngứa ở trẻ nhỏ

• Lấy một nắm lá cây mật nhân rửa sạch
• Đun với nước và sử dụng nước mật nhân để rửa vùng da bị tổn thương
• Có thể dùng phần bã chà xát nhẹ nhàng để tăng hiệu quả

9. Mua mật nhân ở đâu?

Mặc dù có nhiều công dụng trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh lý về xương khớp, sinh lý, da liễu, nhưng cây mật nhân vẫn chưa được sử dụng nhiều trong các sản phẩm. Thường thì mật nhân được bán dưới dạng thảo dược đã qua chế biến thành dạng khô hoặc cao.

Do đó, khi mua thảo dược này, bạn nên lưu ý nơi sản xuất, hạn sử dụng và chọn những đơn vị cung cấp uy tín, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng và sản phẩm có giấy phép đảm bảo chất lượng.

Khi mua các sản phẩm trên website, bạn cần đặc biệt chú ý vì hiện nay có nhiều thuốc, thảo dược không rõ xuất xứ, pha trộn nhiều thành phần kém chất lượng, nếu không cẩn thận bạn có thể rơi vào tình trạng “tiền mất tật mang”.

10. Lưu ý khi sử dụng

Cây mật nhân có tác dụng tốt trong việc hỗ trợ và điều trị bệnh gout, xương khớp và các vấn đề về đường tiêu hóa. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng nên sử dụng. Bạn cần lưu ý một số điểm sau:

• Không sử dụng cây mật nhân cho phụ nữ có thai, đang cho con bú và trẻ em.
• Không nên dùng liều lượng quá cao, có thể gây tác dụng phụ. Theo nghiên cứu, mật nhân an toàn khi dùng thành phần trong tối đa 9 tháng, nhưng không an toàn khi sử dụng lượng lớn.
• Việc sử dụng quá liều có thể gây ngộ độc thủy ngân hoặc chì
• Đối với những người có dị ứng hoặc quá mẫn cảm với một số thành phần của thuốc, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc dược sĩ chuyên môn.

11. Lời khuyên từ chuyên gia

Theo Tiến sĩ Bác sĩ Nguyễn Thị Hằng, ngoài việc sử dụng các bài thuốc từ mật nhân, đặc biệt là khi chữa bệnh gout, người bệnh nên kết hợp với chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý.

Mật nhân có thể gây ra một số tác dụng phụ như: nôn, buồn nôn, đau đầu, chóng mặt, kích ứng da, hạ đường huyết, ngộ độc và nôn mửa. Trong quá trình sử dụng, có thể gặp trường hợp tương tác thuốc. Vì vậy, cần liệt kê các sản phẩm đang sử dụng bao gồm thuốc kê đơn và sản phẩm bảo vệ sức khỏe.

Trên đây là một số thông tin về cây mật nhân và các bài thuốc từ loại dược liệu quý này. Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo và không có tác dụng chỉ định y học cổ truyền. Trước khi sử dụng thuốc từ thảo dược, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc dược sĩ có chuyên môn để được tư vấn hiệu quả nhất.

XEM THÊM:

• Đẳng sâm – vị thuốc quý được ví như “nhân sâm” của người nghèo
• Lá sói rừng – vị thuốc tiêu viêm, giảm đau mạnh như tân dược
• Cốt toái bổ – vị thuốc quý nhiều tác dụng
• Cây Hy thiêm – Vị thuốc giúp hỗ trợ cải thiện bệnh xương khớp