Dung sai là phạm vi cho phép của sai số. Trị số dung sai được tính bằng hiệu số giữa kích thước giới hạn lớn nhất và kích thước giới hạn nhỏ nhất, hoặc bằng hiệu đại số giữa sai lệch giới hạn trên và sai lệch giới hạn dưới.
Dung sai được ký hiệu là T (Tolerance) và được tính toán bằng các công thức sau đây:
Bạn đang xem: Khái niệm dung sai, dung sai lắp ghép
- Dung sai kích thước trục: Td = dmax – dmin hoặc Td = es – ei
- Dung sai kích thước lỗ: TD = Dmax – Dmin hoặc TD = ES – EI
Trong đó:
- Dmax, dmax là kích thước giới hạn lớn nhất của lỗ và trục.
- Dmin, dmin là kích thước giới hạn nhỏ nhất của lỗ và trục.
Dung sai luôn có giá trị dương. Giá trị của dung sai càng nhỏ, phạm vi cho phép của sai số càng nhỏ, yêu cầu độ chính xác của kích thước càng cao. Ngược lại, nếu dung sai càng lớn, độ chính xác yêu cầu của kích thước càng thấp. Do đó, dung sai là một đặc điểm quan trọng để xác định độ chính xác cần thiết cho kích thước hoặc thiết kế.
Trên bản vẽ chi tiết, người thiết kế chỉ ghi kích thước danh nghĩa và sau đó là các sai lệch giới hạn (sai lệch giới hạn trên ghi ở phía trên, sai lệch giới hạn dưới ghi ở phía dưới).
Khi gia công kết cấu thép hoặc gia công cơ khí, thợ phải tính toán các kích thước giới hạn, so sánh với kích thước đo được (kích thước thực tế) của chi tiết đã gia công và đánh giá xem chi tiết đạt yêu cầu hay không.
Dung sai lắp ghép
Xem thêm : Tứ Diệp Thảo – Nơi nào bán ?
Khi hai hoặc nhiều chi tiết được kết hợp với nhau một cách cố định (ví dụ: bu lông và đai ốc được vặn chặt vào nhau) hoặc di động (ví dụ: piston trong xi lanh), chúng tạo thành một mối ghép. Những bề mặt mà các chi tiết này được lắp ghép trên gọi là bề mặt lắp ghép. Thông thường, bề mặt lắp ghép bao gồm bề mặt ngoài và bề mặt bên trong.
Dung sai lắp ghép then
Dung sai lắp ghép then rất phổ biến trong việc gắn kết các chi tiết trên trục như bánh răng, bánh đai, tay quay… và thực hiện việc truyền mômen xoắn hoặc dẫn hướng chính xác khi các chi tiết cần di chuyển dọc theo trục. Có nhiều loại then như: then bằng, then bán nguyệt.
Phạm vi dung sai kích thước và lắp ghép của then bằng và then bán nguyệt được quy định theo TCVN4216 ÷ 4218-86.
Hình trên là một phần mặt cắt ngang của mối ghép then. Với chức năng truyền mômen xoắn và dẫn hướng, lắp ghép then được thực hiện theo bề mặt bên và theo kích thước b. Then được lắp vào rãnh trục và rãnh bạc (ví dụ: bánh răng hoặc bánh đai). Giá trị dung sai kích thước lắp ghép được xác định theo tiêu chuẩn dung sai lắp ghép bề mặt trơn, TCVN2244-99.
- Phạm vi dung sai kích thước b của then được chọn là h9.
- Phạm vi dung sai kích thước b của rãnh trục có thể chọn là N9 hoặc H9.
- Phạm vi dung sai kích thước b của rãnh bạc có thể chọn là J9 hoặc D10.
Dung sai lắp ghép then hoa
Định nghĩa về mối ghép
Trong trường hợp cần truyền mômen xoắn lớn và yêu cầu độ chính xác định tâm cao giữa trục và bạc, mối ghép then không đáp ứng được và chúng ta phải sử dụng mối ghép then hoa.
Xem thêm : Tâm linh tương thông là gì? Trường hợp nào hay gặp tâm linh tương thông?
Mối ghép then hoa có nhiều loại như: then hoa dạng răng hình chữ nhật, răng hình thang, răng hình tam giác, răng thân khai.
Dung sai kích thước
Trong lắp ghép then hoa, chỉ cần áp dụng 2 trong số 3 yếu tố kích thước d, D và b.
- Khi áp dụng đồng tâm theo D, chúng ta lắp ghép theo D và b.
- Khi áp dụng đồng tâm theo d, chúng ta lắp ghép theo d và b.
- Khi áp dụng đồng tâm theo b, chúng ta chỉ lắp ghép theo b.
TCVN2324-78 quy định các giá trị dung sai trong dãy của các kích thước lắp ghép như trong 2 bảng dưới đây. Các giá trị sai lệch giới hạn tương ứng với các dung sai này được xác định theo TCVN2245-99, bảng 1 và 2 (phụ lục 1). Các dải dung sai được giới hạn được ưu tiên.
Tùy theo phương pháp lắp ghép then hoa mà ta chọn các giá trị dung sai cho các kích thước lắp ghép. Sự kết hợp giữa dung sai kích thước lỗ và trục trong mối ghép then hoa có thể tạo ra nhiều cách lắp khác nhau để đáp ứng yêu cầu sử dụng của mối ghép then hoa.
CÁC CHỦ ĐỀ TƯƠNG TỰ
- Cấu trúc của tường và vách ngăn trong nhà dân dụng
- Phân loại và cách tính toán móng đơn
- Phương pháp thi công tầng hầm trong nhà phố
- Khái niệm và phương pháp thi công móng bè
