"CÔ LIÊU" CỦA HÀN MẶC TỬ VÀ TRẠNG THÁI TỘT ĐỈNH CỦA CẢM XÚC – BOOKHUNTER – Đọc để nhận thức một thế giới đa chiều
Cô đơn là một tính từ dùng để miêu tả sự lẻ loi và hoang vắng. Hãy tưởng tượng một người đơn độc đứng giữa một vùng đất hoang vu, không có dấu hiệu của sự sống con người. Đó chính là trạng thái cô đơn. Cô đơn không nhất thiết phải là cảm giác cô độc. Người hiện đại có thể cảm thấy cô đơn ngay trong cuộc sống thành thị đông đúc.
Cô đơn cho phép bạn tránh xa sự ảnh hưởng của mọi thứ liên quan đến con người. Bạn không cần phải trò chuyện, nghĩ về các ca sĩ, diễn viên, không lo lắng về công việc, sức khỏe hoặc gia đình. Bạn chỉ có mình với chính mình. Và nếu bạn thật sự không có ý niệm thì bạn chỉ cảm nhận mọi thứ xung quanh bạn tại thời điểm hiện tại. Cơ thể bạn trở thành một chiếc ăng-ten thu nhận mọi tín hiệu tiếp xúc với cơ thể của bạn.
Cô đơn cho phép bạn hòa mình cùng thiên nhiên. Nhà thơ lãng mạn Anh trong thế kỷ 18, William Wordsworth, đã viết trong bài thơ “Ta độc hành tựa mây” như sau:
Ta lang thang cô đơn như một đám mây Bay trên các thung lũng và đồi Non nớt, đến khi tự nhiên ta nhìn thấy một con quạ Một tràng hoa huệ vàng; Bên cạnh hồ, dưới bóng cây, Nhảy múa và lượn bay trong làn gió.
Bản dịch của Hà Thủy Nguyên:
Ta lang thang cô đơn
Trôi dạt trên không trung cao, qua các thung lũng,
Đột nhiên ta thấy một đàn quạ
Một đống hoa huệ vàng
Nằm bên hồ, dưới bóng cây
Múa tung và nhảy nhót trong gió
Nhà thơ đã cảm nhận mình như một đám mây – một biểu tượng của thiên nhiên và là một phần của thiên nhiên. Triết gia Hamvas Béla đã viết về William Wordsworth như sau: “William Wordsworth là một người cô đơn. Sự cô đơn này không phải do số phận tạo ra. Ông không gặp sốc, không bị hiểu nhầm, không bị khinh thường, không bị tàn phá. Ông sinh ra để cô đơn, và sự cô đơn này không thể giải tỏa bởi con người, phụ nữ, bạn bè hay cộng đồng”.
Ông chưa bao giờ có khả năng đồng cảm với các mối quan hệ và mối liên kết họ hàng đối với thực thể con người, ông không hiểu ý nghĩa của sự hòa hợp trong cảm xúc, tình yêu, tình bạn với con người. Cảm xúc tập thể không chạm vào trái tim ông.
Chỉ khi ông đi vào rừng, ngồi trên mỏm đá trên núi, khi dạo chơi bên dòng sông hoặc nhìn bầu trời đầy sao, ông mới thư thái và chỉ làm cảm nhận sự cô đơn đồng cảnh của mình qua cây lá, núi đồi, sông nước và mây trời. Sự hồi hộp trước thiên nhiên là khả năng duy nhất cho ông, để ông có thể hòa mình vào một cộng đồng nào đó, để cuộc sống của ông tiếp xúc với một cuộc sống nào đó”.
Có lẽ nhà thơ Hàn Mặc Tử cũng có nhiều điểm chung với nhà thơ Anh William Wordsworth khi viết bài thơ “Cô đơn” và “Ta độc hành tựa mây”:
Gió thổi ánh sáng vàng trong bãi Trăng phủ sông, trôi xa không ngừơi Buồm trắng nhấp nhô như chiếc lá Lòng tôi mênh mông rộng gấp đôi.
Tôi ngồi dưới bến đợi nỗi mơ mộng, Tiếng rít ban đêm vang trên bóng mờ, Tiếng rít hồn tôi đánh tan sóng, Tiếng rít không khí bay nhè nhẹ.
Ai đi lặng lẽ trên mặt nước, Ai ngồi bên cạnh tôi kín miệng? Tại sao thơ đầy miệng không thốt ra, Không nói rằng hãy nín thở?
Vậy là quá chánh nghĩa trong tư tưởng, Một vũng cô đơn từ xa xưa! Quá chánh nghĩa quá! Quá chánh nghĩa! Tôi cảm thấy tâm hồn mình lạnh lẽo!
Có ánh sáng trăng soi, có gió và dường như hai yếu tố này tách rời khỏi nhau nhưng đối với Hàn Mặc Tử, gió đã thổi ánh trăng vào trong sông. Cảm giác này được cảm nhận không chỉ bằng đôi mắt mà còn bằng toàn bộ cơ thể của nhà thơ. Nhà thơ cảm nhận được rằng trăng và gió đi đôi, có trăng thì sẽ có gió và có gió thì sẽ có trăng. Ánh sáng trắng lan tỏa khắp mặt nước, trôi xa. Ở câu thứ hai, Hàn Mặc Tử sử dụng kỹ thuật đảo ngữ để tạo điệu, đồng thời làm tăng thêm sự biểu cảm. Ngoài ra, ông viết “trăng phủ sông” thay vì viết “sông phủ trăng” theo logic thông thường, đây cũng là một kỹ thuật nghệ thuật sử dụng một cách tự nhiên khi nhà thơ bị ánh trăng thu hút. Tác giả tiếp tục truyền đạt chuỗi cảm nhận thông qua thị giác của mình ở câu thứ ba “buồm trắng nhấp nhô như chiếc lá”. Mô tả cánh buồm xa thế này khiến người đọc cảm thấy như nhìn thấy rất xa, đồng thời thu hút mọi vật ở xa lại gần với mình, liên tưởng cánh buồm như một chiếc lá trên cây nhấp nhô gần gũi. Tất cả những cảm nhận thông qua con mắt này đủ để làm tâm hồn nhà thơ bao trùm một không gian rộng hơn thường lệ, và điều này khiến nhà thơ phải thốt lên “Lòng tôi mênh mông rộng gấp đôi”.
Đứng trên bến sông, với tâm hồn mênh mông như vậy, không tránh khỏi việc nhà thơ cảm thấy cần sự chia sẻ. Như một cách tự nhiên, các nhà thơ thường tưởng tượng đến một nàng thơ, và đối với Hàn Mặc Tử, đó là nàng Mơ. “Mơ” là bởi vì thế giới thực không đủ để làm hài lòng nhà thơ. Hàn Mặc Tử không thể tìm thấy sự đồng cảm nào đối với các nàng Thực, vì vậy nhà thơ mong muốn một nàng Mơ. Như một con sói đi tìm bạn, nhà thơ gào lên để mong tìm được sự đồng điệu. Mỗi lần mong muốn này nổi lên là một lần nhòa đi sự mờ ảo, sóng bị đánh tan, những chiếc lá xào xạc. Tâm trạng của nhà thơ đã đồng bộ với thực tại, hoặc nói cách khác, nhà thơ có thể ảnh hưởng đến thực tại thông qua suy nghĩ của mình. Đây chính là giai đoạn sau của những gì đã diễn ra trong khổ thơ 1. Từ cảm nhận xung quanh chỉ thông qua thị giác và cơ thể đến việc kết nối với thực tại và tác động thay đổi nó.
Ai đi lặng lẽ trên mặt nước, Với ai như ngồi kề sát bên cạnh? Vì sao môi đầy thơ không thốt ra, Không nói rằng “xin nhịn thở ra”?
Đáp lại những mong mỏi của nhà thơ, có vẻ như các linh hồn của thiên nhiên đã hiện diện. Từ một hình bóng mờ đi trên mặt nước, đến một cảm giác ngồi bên cạnh. Tất cả những cảm nhận này khiến nhà thơ không thể thốt lên thành lời, dù cảm xúc trào dâng mạnh mẽ, ý thơ và nội dung của thơ ngập tràn trong đầu. Những dấu hỏi ở đây biểu thị sự không chắc chắn của nhà thơ về những gì mình cảm nhận. Dù cho những cảm xúc có thật, nhưng giữa thực tại và ảo tưởng, giữa mơ màng và tỉnh táo, nhà thơ không thể tin tưởng hoàn toàn vào các giác quan của mình nữa.
Cảm xúc trào dâng đến mức cực điểm khiến nhà thơ phải thốt lên nhiều lần.
Quá ghê! Quá ghê quá!
Một vũng cô đơn cũ vạn đời.
Phần thơ này có sự tương đồng đáng kể với một câu thơ của nhà thơ Huy Cận “mang mang thiên cổ sầu” (Ê chề). Thiên cổ sầu là biểu tượng thơ thường xuất hiện để mô tả nỗi buồn về một quá khứ xa xưa. Hàn Mặc Tử đã tái hiện “thiên cổ sầu” bằng một hình ảnh mới lạ trong thơ Việt Nam, đó là “vũng cô đơn cũ vạn đời”. Vũng thường tạo cảm giác nhỏ hẹp, giới hạn. Có thể khi Hàn Mặc Tử cảm nhận thiên nhiên, hòa thân vào linh hồn của thiên nhiên, nhà thơ cảm nhận được sự vô hạn của thời gian, hàng ngàn đời trôi qua trong cô đơn, không có lối thoát?
Toàn bộ bài thơ “Cô đơn” là quá trình cung cấp cảm xúc đến tận cùng của khả năng chịu đựng. Bài thơ được xuất bản trong tập “Máu cuồng và Hồn điên”, được sáng tác trong những ngày Hàn Mặc Tử cùng với nỗi đau khó tả trên cơ thể của mình. Mặc dù đau đớn về thể xác dữ dội, ý thơ của Hàn Mặc Tử vẫn rất tự do, bình tĩnh, không gợi lên sự than thở hay oán trách gì. Cả bài thơ thực sự là một ví dụ điển hình cho việc thoát ra khỏi cảm giác thân xác, giới hạn của cuộc sống con người để hướng tới trải nghiệm thanh khiết và phi thường của tâm hồn bất tử.
Lê Duy Nam