Cơ cấu xã hội là gì?

257

1. Khái niệm cơ cấu xã hội

Cơ cấu xã hội là mối quan hệ vững chắc giữa các thành phần trong hệ thống xã hội. Các cộng đồng xã hội như dân tộc, giai cấp, và nhóm nghề nghiệp, là những thành phần cơ bản của cơ cấu xã hội. Mỗi cộng đồng xã hội bao gồm các thành phần phức tạp như các tầng lớp xã hội và mối quan hệ giữa chúng.

Bạn đang xem: Cơ cấu xã hội là gì?

Cơ cấu xã hội là mô hình của các mối quan hệ giữa các thành phần cơ bản trong một hệ thống xã hội. Những thành phần này cấu thành nền tảng cho mọi xã hội loài người, mặc dầu tính chất và mối quan hệ giữa chúng luôn biến đổi từ xã hội này sang xã hội khác. Các thành phần quan trọng nhất của cơ cấu xã hội là vị thế, vai trò, nhóm và các thiết chế. Cơ cấu xã hội cũng bao gồm các thiết chế gia đình, dòng họ, tôn giáo, kinh tế, chính trị, văn hoá, hệ thống chuẩn mực, giá trị…

Khái niệm cơ cấu xã hội liên quan chặt chẽ với khái niệm hệ thống xã hội. Khi nói về cơ cấu xã hội, cần quan tâm đến các khía cạnh sau: xã hội là một tổ chức phức tạp, đa dạng về các mối quan hệ cá nhân, tổ chức xã hội và xã hội. Cơ cấu xã hội có mối liên hệ chặt chẽ, hữu cơ với các quan hệ xã hội. Quan hệ xã hội là hình thức vận động của cơ cấu xã hội, cơ cấu xã hội là nội dung có tính chất bản thể luận của các quan hệ xã hội, là cơ sở của sự tồn tại và phát triển của các quan hệ xã hội. Trong tiến trình lịch sử, đã từng tồn tại các kiểu xã hội đặc trưng cho từng thời đại như:

– Kiểu xã hội hái lượm, săn bắn với công cụ lao động thô sơ, yếu tố thân tộc là nguyên tắc tổ chức quan trọng nhất của đời sống xã hội, cơ cấu chính trị hầu như không tồn tại, không có bộ máy quyền lực ngoài vai trò của tộc trưởng.

– Kiểu xã hội làm vườn, cấu trúc chính trị của kiểu xã hội này bao gồm sự tồn tại của từ hai đến bốn tầng lớp xã hội. Dòng họ là trung tâm của xã hội, có nhiều sự phức tạp về hình thức của quan hệ họ hàng và luật lệ hôn nhân, gia đình.

– Kiểu xã hội nông nghiệp, nhờ có sự tiến bộ của công cụ lao động và sử dụng sức kéo của súc vật mà sản xuất nông nghiệp đã tạo ra được nguồn lương thực, thực phẩm nhiều hơn nhu cầu (dư thừa). Trên cơ sở đó các tổ chức xã hội có thể phát triển thủ công, buôn bán, phát triển bộ máy công chức và quân đội, nhà nước ra đời, chữ viết, tiền tệ xuất hiện… Những hình thức chính trị phức tạp thêm, chúng bắt đầu xâm nhập vào đơn vị dòng họ như một đơn vị cơ sở của xã hội. Tuy vậy, dòng họ vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong chính trị, những cơ quan dân sự và quân sự phải trải qua từ cha đến con, hầu hết các việc kinh doanh, buôn bán đều được chỉ dẫn bởi các gia đình. Ở nông thôn gia đình tồn tại như một đơn vị lao động cơ bản.

Xem thêm : MOVERS là gì? Cấu trúc đề, bộ tài liệu luyện thi chứng chỉ Movers Cambridge tại nhà

– Kiểu xã hội công nghiệp, loại xã hội này bắt đầu xuất hiện vào cuối thế kỷ XVIII, sản xuất công nghiệp liên quan đến sự tiếp cận của tri thức khoa học trong quá trình phát triển sản xuất, sức người và động vật được thay thế dần bởi sức mạnh của động cơ và sau đó là người máy. Nền sản xuất công nghiệp tiên tiến và lớn hơn tất cả các nền kinh tế xã hội khác, nó có khả năng nuôi dưỡng một số lượng dân số lớn tập trung chủ yếu ở những trung tâm đô thị lớn. Hầu hết các xã hội công nghiệp đều có hệ thống của nhà nước với bộ máy cồng kềnh và hệ thống quân đội mạnh.

Về mặt thiết chế, trong tất cả các loại hình xã hội sơ khai và hiện đại đều tồn tại ít nhất 5 thiết chế xã hội cơ bản, đó là: gia đình, kinh tế, tôn giáo, chính trị và giáo dục, đây chính là nền tảng đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển cũng như sự duy trì các trật tự xã hội.

2. Một số lý thuyết về cơ cấu xã hội

2.1. Thuyết cơ cấu – chức năng

Các ý tưởng của thuyết này bắt nguồn từ A. Comte, được H. Spencer và những người khác phát triển thành chủ nghĩa cơ cấu – chức năng. Hiện nay nó được coi là một công cụ lý luận quan trọng để xem xét và phân tích các hiện tượng xã hội. A. Comte cho rằng, những điều chống lại quy luật về sự hòa hợp trong xã hội là không hợp lý. Ông cho rằng, đánh giá các hiện tượng xã hội cao nhất phải dựa trên tiêu chí: trật tự là cơ sở, tiến bộ là mục tiêu, do đó ông phủ nhận các bước phát triển nhảy vọt trong xã hội.

2.2. Thuyết chức năng

Thuyết chức năng xuất phát từ châu Âu vào nửa đầu thế kỷ XX, sau đó rất phát triển ở Mỹ. Thuyết chức năng cho rằng, hoạt động của từng người, các nhóm xã hội độc lập bắt đầu từ vai trò của họ. Chuẩn mực, giá trị, văn hoá… là các yếu tố cơ bản nhất của hoạt động xã hội. Cơ cấu xã hội không chỉ phụ thuộc vào một phương thức sản xuất cụ thể mà chỉ do hành vi cá nhân và chức năng của hệ thống xã hội quy định. Thuyết chức năng đã trở thành một thuyết quan trọng trong nghiên cứu xã hội học sau khi ra đời.

3. Các yếu tố chủ yếu của cơ cấu xã hội

3.1. Vị thế xã hội

– Khái niệm:

Theo I. Robertsons, vị thế xã hội là vị trí xã hội. Mỗi vị thế xã hội xác định vị trí của một cá nhân hoặc một nhóm xã hội. Vị thế xã hội là vị trí xã hội của cá nhân cùng với trách nhiệm và quyền lợi đi kèm với vị trí đó. Quan niệm này gắn liền vị thế xã hội với địa vị xã hội.

Địa vị xã hội là một chỉ số chung xác định trách nhiệm và quyền lợi của một cá nhân hoặc nhóm xã hội trong hệ thống xã hội cụ thể. Quyền lợi và trách nhiệm khác nhau của các vị trí xã hội tạo ra thứ bậc. Khi xem xét các vị trí xã hội với quyền và nghĩa vụ đi kèm (tức xem xét vị thế xã hội của cá nhân), sẽ thấy sự khác biệt trong thứ bậc xã hội. Vị thế xã hội của một cá nhân là sự đánh giá xã hội về một vị trí xã hội.

Xem thêm : Blogspot là gì? Hướng dẫn cách tạo Blogspot miễn phí trong 7 bước

Do là con người có nhân cách – con người xã hội, nên ai cũng có vị thế xã hội cao hoặc thấp, và sự xếp hạng này là khách quan, không phụ thuộc vào quan niệm chủ quan của con người về bản thân mình. Vị thế xã hội của một người là địa vị hay thứ bậc mà những người cùng thời đại đánh giá người đó trong bối cảnh sống, làm việc và phát triển. Vị thế xã hội chủ yếu là kết quả của cuộc sống tinh thần, là sự thể hiện, biểu lộ thái độ tôn trọng hay khinh thường của xã hội đối với các cá nhân. Theo GS Tương Lai, thứ tự xã hội phụ thuộc vào 3 yếu tố: sở hữu tài sản, quyền lực và trí tuệ.

Mỗi xã hội, mỗi thời đại có các thể chế xã hội khác nhau, do đó thứ tự xã hội cũng rất khác nhau. Đặc biệt là sự không giống nhau ở những tiêu chí để đánh giá vị trí cao – thấp của mỗi cá nhân trong xã hội. Một vị trí được tôn vinh trong xã hội này hoặc thời đại này, nhưng rất có thể bị coi thường trong xã hội khác hoặc thời đại khác, hoặc ngược lại. Ở nhiều nước phương Tây, khi xem xét và đánh giá vị thế của một cá nhân, người ta thường căn cứ vào các tiêu chuẩn như dòng dõi xuất thân (cao quý/hèn mọn), tài sản của gia đình và cá nhân, nghề nghiệp, chức vụ và lợi ích quyền lực và vật chất mà nó mang lại, trình độ văn hoá, giáo dục, đào tạo như bằng cấp, học hàm, chức vị, thái độ chính trị, tôn giáo, dân tộc, chủng tộc, giới tính…

Xã hội luôn luôn biến đổi và phát triển kéo theo sự biến đổi của các mối quan hệ xã hội, do đó, vị thế xã hội của các cá nhân cũng có thể thay đổi. Xu hướng chung của toàn xã hội là mọi cá nhân đều có ý thức phấn đấu để chiếm lĩnh những vị thế cao hơn. Bởi vì vị thế xã hội cao luôn đi kèm với quyền lực và sự tôn trọng của xã hội. Trong một con người sống trong xã hội, thường tồn tại nhiều loại vị thế khác nhau, mỗi loại vị thế chỉ phát huy giá trị và ý nghĩa của nó trong những không gian, thời gian cụ thể. Đối với mỗi cá nhân, vị thế nghề nghiệp luôn được coi là vị thế quan trọng nhất, vì nó quyết định những mối quan hệ xã hội quan trọng nhất của con người với cộng đồng xã hội.

– Phân loại vị thế xã hội:

Khi nghiên cứu về vị thế xã hội, xã hội học thường phân chúng thành hai loại vị thế: vị thế được gán cho và vị thế đạt được:

+ Vị thế được gán cho, hay còn được gọi là vị thế tự nhiên, bao gồm hai dạng: thứ nhất, là những vị thế bị chi phối bởi yếu tố sinh học nằm ngoài ý muốn của con người như giới tính, tuổi tác, chủng tộc (màu da, cấu trúc thể chất…). Thứ hai, là những vị thế được thừa hưởng từ gia đình, dòng họ, nguồn gốc xuất thân. Dạng vị thế này thường rất phổ biến trong các xã hội có chia đẳng cấp hay hình thức gia truyền con nối (ví dụ: các con trai, con gái của vua ngay từ khi ra đời đã mặc nhiên là hoàng tử hay công chúa, được thừa hưởng những địa vị cao sang trong xã hội…).

+ Vị thế đạt được, hay còn gọi là vị thế x

Nguồn: https://suphamyenbai.edu.vn
Danh mục: Wiki