“Bẫy thu nhập trung bình” thường xuất hiện tại những quốc gia thu nhập thấp đã đạt được sự tiến bộ đáng kể trong việc giảm nghèo nhưng lại không thể tiến thêm lên thu nhập cao. Việt Nam cũng đang đối mặt với vấn đề này.
1. Khái niệm bẫy thu nhập trung bình
Thuật ngữ “bẫy thu nhập trung bình” (Middle income trap) được sử dụng để chỉ trạng thái của một nền kinh tế quốc gia đã vượt qua mức thu nhập thấp để trở thành nước có thu nhập trung bình, nhưng sau đó lại bị kẹt ở mức đó, không thể tiến lên thành nước có thu nhập cao.
Bạn đang xem: Bẫy thu nhập trung bình là gì? Vì sao Việt Nam sập bẫy thu nhập trung bình?
Một cách dễ hiểu, bẫy thu nhập trung bình là tình huống phát triển kinh tế mà một quốc gia đạt đến mức thu nhập nhất định sau đó bị mắc kẹt, không tiếp tục tiến lên được.
Trạng thái “kẹt” này có thể xảy ra khi quốc gia không còn lợi thế về lao động giá rẻ như quốc gia thu nhập thấp khác, nhưng cũng chưa có sự hỗ trợ về cơ sở hạ tầng, lao động có trình độ cao, công nghệ hiện đại như các quốc gia có thu nhập cao.
Bẫy thu nhập trung bình khiến cho nền kinh tế khó tăng trưởng hơn.
Thu nhập thấp: Thu nhập trung bình của người dân dưới 1.025 USD/người.
Thu nhập trung bình: Từ 1.025 đến 12.475 USD/người.
Thu nhập cao: Trên 12.475 USD/người.
Về mức GDP bình quân đầu người, Việt Nam đã thoát khỏi nhóm quốc gia có thu nhập thấp từ năm 2008 với mức GDP bình quân là 1.145 USD/người. Tuy nhiên, vẫn có hai quan điểm khác nhau về nguy cơ gặp bẫy thu nhập trung bình của Việt Nam:
Từ năm 1960 đến 2010, chỉ có 15 trong tổng số 101 quốc gia thu nhập trung bình thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình. Trong khu vực châu Á, có Đài Loan, Hồng Kông, Hàn Quốc, Singapore và Nhật Bản nằm trong số 15 quốc gia thoát bẫy.
Trên thế giới, có nhiều quốc gia được kỳ vọng tiến tới thu nhập cao nhưng lại rơi vào bẫy thu nhập trung bình như Indonesia, Thái Lan, Brazil và Argentina.
Xem ngay: Kinh tế thị trường là gì? Đặc điểm và các chủ thể trong nền kinh tế thị trường
2. Đặc điểm của bẫy thu nhập trung bình
Những nền kinh tế bị kẹt trong bẫy thu nhập trung bình thường có những đặc điểm chung sau:
– Phát triển mạnh mẽ dựa trên tài nguyên có sẵn (dầu mỏ, than đá…) chứ không phải do chính sách kinh tế phù hợp.
– Mức đầu tư thấp, thiếu cân bằng giữa các ngành nghề.
– Hàng hóa không cạnh tranh về giá cả và chất lượng so với các quốc gia khác.
Xem thêm : 502 bad gateway và các cách sửa
– Ngành công nghiệp chế tạo phát triển chậm, chủ yếu nhập khẩu từ các quốc gia khác.
– Công nghệ, khoa học và kỹ thuật lạc hậu, ngành công nghiệp thiếu đa dạng và cải tiến chậm.
– Thị trường lao động ít sôi động, giá nhân công tăng cao.
Bạn cho rằng Việt Nam hiện có những đặc điểm nào trong số những đặc điểm trên?
3. Nguyên nhân gặp bẫy thu nhập trung bình
Vì sao sau hơn 250 năm công nghiệp hóa toàn cầu với hơn 200 quốc gia và khu vực trên thế giới lại chỉ có rất ít quốc gia phát triển thành nền kinh tế phát triển? Lý do có thể nằm ở một số nguyên nhân sau:
Quá phụ thuộc vào nguồn nhân công giá rẻ
Nguồn nhân công giá rẻ được coi là một lợi thế để thu hút đầu tư và tăng trưởng GDP. Tuy nhiên, khi mức sống của người dân tăng lên, lợi thế về giá nhân công không còn hiệu quả, và nguồn đầu tư sẽ không được duy trì như trước đây.
Ngoài ra, nhiều quốc gia đối mặt với tình trạng giảm dân số khi mức sống nâng cao, trình độ dân trí tăng lên và xuất hiện các quan điểm sống mới. Thay vì kết hôn và sinh con theo truyền thống, nhiều người đã chọn sống độc thân hoặc không sinh con, dẫn đến thiếu lao động dồi dào.
Phụ thuộc quá nhiều vào giá nhân công dễ dẫn đến bẫy thu nhập trung bình
Khi công nghệ lạc hậu và chỉ phụ thuộc vào lao động để duy trì sản xuất, sẽ gặp hậu quả khi lợi thế giá nhân công không còn. Lúc này, sản phẩm không đáp ứng được nhu cầu của thị trường, cạnh tranh suy giảm, dẫn đến tình trạng kinh tế trì trệ.
Thiếu đổi mới sáng tạo để phát triển kinh tế
Nếu chỉ sao chép các quốc gia đi trước mà không có sự đổi mới, sáng tạo và nét riêng, nền kinh tế sẽ khó phát triển.
Đổi mới không bắt kịp biến đổi của thị trường dẫn đến năng suất lao động thấp, không đảm bảo chất lượng sản phẩm và giá cả cạnh tranh.
Phân bổ nguồn vốn không hợp lý
Nếu chính phủ không phân bổ nguồn vốn một cách hợp lý, đưa ra các chính sách thích hợp và thiết thực, có thể gây khó khăn trong việc đổi mới và phát triển các lĩnh vực quan trọng như giáo dục, khoa học, công nghệ…
Kinh tế không ổn định
Tình trạng lạm phát cao, không duy trì nền kinh tế ổn định là một vấn đề phổ biến ở các quốc gia đang phát triển, gây ảnh hưởng lớn đến sự phát triển chung của kinh tế, tạo khoảng cách giàu nghèo và bong bóng tài sản…
Nền kinh tế không ổn định khó phát triển và dễ rơi vào bẫy thu nhập trung bình.
4. Tác động của bẫy thu nhập trung bình
Bẫy thu nhập trung bình là một vấn đề lớn mà nhiều quốc gia phải đối mặt và giải quyết. Đối với Việt Nam, tình trạng này trở nên càng cấp thiết hơn khi suốt nhiều năm qua, chúng ta vẫn đang ở mức GDP bình quân từ 2000-3000 USD/người.
Nếu một quốc gia tăng trưởng chỉ dựa trên tài nguyên đã có, mà không có các chính sách kinh tế phù hợp, sự đổi mới hoặc sự sáng tạo khác, thì rõ ràng quốc gia đó sẽ không thể duy trì được tăng trưởng trong thời gian dài.
Chỉ có một số quốc gia thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình
5. Cách tránh bẫy thu nhập trung bình
Để tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình, chính phủ cần đưa ra các chiến lược phù hợp nhằm ứng dụng công nghệ hiện đại vào cuộc sống, đổi mới phương pháp sản xuất và tìm kiếm thị trường tiềm năng, gia tăng xuất khẩu để duy trì tăng trưởng.
Vấn đề lớn nhất nằm ở việc chuyển đổi công nghệ để nâng cao cạnh tranh hàng hóa. Tuy nhiên, để làm điều này, cần tập trung vào giáo dục, trong khi việc đổi mới một thế hệ mới cần thời gian kéo dài.
Đồng thời, cần áp dụng khóa học công nghệ vào cuộc sống, nghiên cứu và sáng tạo các công nghệ phù hợp và thiết thực nhằm tăng năng suất lao động.
Để tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình, cần sự cộng tác của nhiều ngành nghề, từ giáo dục, công nghệ, khoa học đến các phần tử kinh tế tư nhân.
Một quốc gia đã thành công thoát khỏi bẫy và đạt được những tiến bộ lớn là Hàn Quốc. Họ đã phát triển một hệ thống giáo dục chất lượng, song song với việc phát triển công nghệ. Hiện nay, Hàn Quốc đã trở thành một trong những quốc gia phát triển hàng đầu trên thế giới.
6. Vì sao Việt Nam gặp phải bẫy thu nhập trung bình?
Hiện nay, có hai quan điểm, một nhận định rằng Việt Nam chưa rơi vào bẫy thu nhập trung bình vì mới chỉ trải qua 1/3 thời gian trong nhóm thu nhập thấp trung bình theo khái niệm thông thường. Theo một nghiên cứu, nếu tiếp tục phát triển theo tốc độ hiện tại, Việt Nam sẽ có GDP bình quân đầu người đạt 5.000 USD vào năm 2035, vượt qua mức cao nhất của nhóm thu nhập thấp trung bình.
Việt Nam có nguy cơ cao rơi vào bẫy thu nhập trung bình?
Quan điểm thứ hai cho rằng, mặc dù Việt Nam chưa rơi vào bẫy thu nhập trung bình, nhưng nguy cơ rất lớn do có 4 đặc điểm sau:
– Tăng trưởng GDP chậm lại sau khi vượt qua nhóm thu nhập thấp.
– GDP bình quân đầu người của Việt Nam đang tụt hậu so với các nước khu vực dù các nước này vẫn chưa thoát khỏi nhóm thu nhập trung bình.
– Thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam thấp, tăng trưởng kinh tế chậm lại và chủ yếu dựa vào tăng vốn và tăng số lượng lao động. Yếu tố năng suất tổng hợp (TFP) chiếm tỷ trọng thấp. Cùng với đó, hiệu suất đầu tư và năng suất lao động chưa cao so với các nước trong khu vực, một phần do điểm khởi đầu của nước ta thấp.
– Có một số vấn đề cản trở tăng thu nhập: Cấu trúc dân số đang bước vào giai đoạn già hóa sau hơn 20 năm, khiến tình trạng giàu chậm chậm lúc chưa già. Cấu trúc kinh tế mặc dù có dấu hiệu chuyển đổi tích cực nhưng vẫn tồn tại tình trạng công làm lãi. Ngành công nghiệp chủ yếu là gia công và lắp ráp, chưa tự sản xuất máy móc. Nhóm ngành dịch vụ cũng được cho là thiếu chuyên nghiệp, lao động phi chính thức chiếm tỷ trọng lớn dẫn đến năng suất toàn ngành chưa cao.
Để tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình, Việt Nam cần phấn đấu trong mọi lĩnh vực, bắt đầu từ giáo dục, nhận thức và đồng thời kịp thời thực hiện các chính sách của Chính phủ, và sáng tạo trong tất cả các ngành nghề để nâng cao năng suất lao động và cạnh tranh trên thị trường.
Hãy tiếp tục đọc những bài viết về tài chính, đầu tư và kinh doanh được TOPI cập nhật hàng ngày để có thêm nhiều kiến thức bổ ích nhé.
